'Đừng để lãng phí những tài năng Olympic quốc tế'

Tham gia đào tạo 60 học sinh tiểu học và THCS đoạt huy chương vàng trong các cuộc thi quốc tế như Olympic Toán châu Á Thái Bình Dương 2016 tại Singapore, Olympic Toán và Khoa học quốc tế 2016 tại Indonesia (IMSO)…, thầy Trần Phương - Phó giám đốc Trung tâm Hỗ trợ Phát triển Tài năng (Liên hiệp Các hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam) - chia sẻ góc nhìn về câu chuyện phía sau những tấm huy chương danh giá.

Cải cách trường chuyên để xuất khẩu 'cầu thủ trí tuệ'

- Thưa ông, kết quả cao nhất của đoàn thi Olympic Toán học, Vật lý, Hóa học trong năm nay có đồng nghĩa với việc nền giáo dục được cải thiện, trình độ của học sinh Việt Nam tăng lên?

- Thành tích của các đội tuyển Toán, Lý, Hóa năm nay của chúng ta ở trong top 3 là sự tiến bộ vượt bậc nhưng xét theo chiều dài của thời gian thì trình độ học sinh Việt Nam ở vào khoảng top 12 trên thế giới (cũng phù hợp với kết quả đánh giá năng lực học sinh Việt Nam của tổ chức PISA).

Điều này minh chứng học sinh Việt có tố chất thông minh, giáo viên có đẳng cấp cao trên thế giới và cải cách quy chế thi chọn đội tuyển làm thành tích tốt hơn.

- Phải chăng những thành tích trên là do "luyện gà nòi"?

- Mọi người hay băn khoăn về cách dạy và học “luyện gà nòi” trong chương trình đào tạo chuyên THPT. Thực ra không chỉ Việt Nam mà cả Nga, Trung Quốc hay Mỹ cũng đều “luyện gà nòi”.

Nước Mỹ có khoảng 136.000 học sinh theo học tại 165 trường chuyên bậc THPT thuộc các bang hoặc các trường đại học được hưởng ngân sách chính phủ. Đội tuyển Toán của Mỹ được các chuyên gia hàng đầu thế giới gốc Rumani, Trung Quốc… huấn luyện.

Không "luyện gà nòi" chắc chắn không thể đạt được thành tích cao. Tuy nhiên tại Việt Nam, việc này ở Hà nội, TP.HCM và các tỉnh cũng có sự khác biệt.

Học sinh Hà Nội, TP.HCM, ngoài chú trọng ôn luyện môn chuyên như học sinh ở các tỉnh, còn phải rèn luyện ngoại ngữ để thi chứng chỉ IELTS, TOEFL, SAT và tham gia các hoạt động xã hội để tạo dựng tốt hồ sơ xin học bổng các trường đại học hàng đầu quốc tế.

Thầy Trần Phương là giáo viên dạy Toán, là Phó giám đốc Trung tâm Hỗ trợ Phát triển Tài năng. Ảnh: Đức Phạm.

- Như vậy, mô hình "luyện gà nòi" của trường chuyên Việt Nam là thành công?

- Như đã nói ở trên, thành tích và trình độ của học sinh Việt Nam vào khoảng top 12 thế giới là minh chứng cho sự thành công của hệ thống trường chuyên Việt Nam.

Tuy nhiên, đứng trước thách thức cuộc cách mạng 4.0 thì cần phải đặt ra những mục tiêu đa dạng hơn cho trường chuyên. Hàng năm, chúng ta có gần 20.000 học sinh chuyên của 63 tỉnh thành. Nhưng mỗi năm chỉ có 23 học sinh của 5 đội tuyển Toán, Vật lý, Hóa học, Sinh học, Tin học dự thi Olympic quốc tế.

Như thế, mục đích chính của trường chuyên vẫn là đào tạo ra những học thi đỗ điểm cao đại học trong nước. Chỉ với mục đích này thì không cần trường chuyên bởi có nhiều học sinh trường làng tự luyện thi vẫn đỗ thủ khoa đại học.

- Vậy mục tiêu đa dạng hơn của trường chuyên Việt Nam là gì?

- Trường chuyên dù đang thành công vẫn ẩn chứa nghịch lý và tôi gọi đó là nghịch lý Usain Bolt.

Nếu thi chạy 100 m mà không có tiêu chí thời gian, Usain Bolt và một đứa trẻ 3 tuổi cũng giống nhau khi cùng chạy hết quãng đường. Sự khác biệt chỉ đến nếu có tiêu chí thời gian, Usain Bolt chỉ mất hơn 9 giây còn đứa trẻ phải mất 9 phút. Vậy nếu giữ nguyên mục tiêu chính của trường chuyên là luyện thi đỗ điểm cao đại học trong nước, chí ít phải rút ngắn thời gian đào tạo so với trường bình thường.

Nếu như trước đây (1970-1988) không có Internet, điện thoại di động, chúng ta chỉ cần 10 năm đào tạo học sinh thi đại học thì ngày nay, trường chuyên ít nhất phải phấn đấu như trường bình thường ngày xưa, tức là cũng chỉ mất 10 năm.

Nhưng nếu vẫn giữ nguyên 12 năm đào tạo, Bộ GD&ĐT nhất thiết phải đặt mục tiêu cao hơn cho các trường chuyên. Chẳng hạn mục tiêu các trường chuyên thi đua có số lượng học sinh nhận học bổng du học càng nhiều càng tốt. Điều này cũng giống như thời kỳ Minh Trị của Nhật Bản với một cuộc tìm kiếm quốc tế tri thức, hay Trung Quốc xuất khẩu du học.

Hiện nay, tỷ lệ du học bổng tại các trường của Hà Nội, TP.HCM… chủ yếu là do sự nỗ lực của học sinh và gia đình chứ không phải tác động đến từ chính sách.

- Ông nghĩ nên phát triển trường chuyên theo hướng nào?

- Bộ GD&ĐT cần khôi phục hệ thống trường chuyên xuyên suốt cả 3 bậc học phổ thông, từ tiểu học đến THCS và THPT. Học tập kinh nghiệm thành công của mô hình giáo dục các nước tiên tiến hoặc liên kết với các mô hình này để định hướng đào tạo học sinh chuyên trở thành những công dân toàn cầu.