Giúp học sinh làm tốt nội dung mới trong đề thi Văn THPT quốc gia

Tuy nhiên, trong thực tế, ngữ liệu để dùng đọc hiểu không chỉ được trình bày theo một phong cách ngôn ngữ duy nhất mà thường kết hợp nhiều phong cách khác nhau. Ví dụ, phong cách ngôn ngữ chính luận và báo chí thường đi kèm với nhau; phong cách nghệ thuật và sinh hoạt cũng có thể đi kèm với nhau. Đề thi tốt nghiệp năm 2014 là một minh chứng tiêu biểu. Vì vậy khi gặp những văn bản loại này học sinh phải hết sức chú ý, nếu không sẽ không được điểm tối đa.

Về nhận diện hình thức ngôn ngữ, thí sinh lưu ý, có ngôn ngữ trực tiếp (ngôn ngữ nhân vật – ngôn ngữ đối thoại giữa các nhân vật với nhau trong truyện, hoặc chỉ là những lời độc thoại nội tâm của nhân vật; ngôn ngữ của người kể chuyện - ngôn ngữ trần thuật); ngôn ngữ nửa trực tiếp: Ngôn ngữ đan xen giữa lời của nhân vật với lời của người kể chuyện (ngôn ngữ trần thuật nửa trực tiếp)…

Nhận diện các phương thức trần thuật, gồm: Trần thuật từ ngôn thứ nhất do nhân vật tự kể chuyện; trần thuật từ ngôi thứ ba, người kể chuyện tự giấu mình; trần thuật từ ngôi thứ ba, người kể chuyện tự giấu mình nhưng điểm nhìn và lời kể theo giọng điệu của nhân vật trong tác phâm.

Nhận diện các phép liên kết hình thức, gồm: Phép lặp từ ngữ; đồng nghĩa /trái nghĩa/liên tưởng; phép thế; phép nối.

Nhận diện các kiểu câu gồm: Câu chia theo mục đích nói; câu chia theo cấu trúc/chức năng ngữ pháp

Nhận diện các biện pháp tu từ, gồm: So sánh; ẩn dụ; hoán dụ; nhân hóa; nói giảm, nói tránh; cường điệu; điệp từ, điệp ngữ, điệp cấu trúc ngữ pháp; phép đối; dùng từ láy.

Nhận diện các thể thơ gồm: Ngũ ngôn (mỗi câu thơ chỉ có năm tiếng); thất ngôn (mỗi câu thơ có bảy tiếng); lục bát (một câu sáu tiếng, một câu tám tiếng tạo thành một cặp); lục bát biến thể (thường biến thể ở câu tám có thể biến thể thành 9 đến 13 tiếng); song thất lục bát (hai câu 7 tiếng và một cặp lục bát); tự do (số tiếng trong mỗi dòng thơ không đều nhau).

Nhận diện các thao tác lập luận, gồm: Thao tác giải thích, thao tác chứng minh, thao tác phân tích, thao tác so sánh, bình luận, thao tác lập luận bác bỏ.

Nhận diện phương pháp lập luận, gồm: Phương pháp diễn dịch (câu chốt, câu nêu ý khái quát đạt ở đầu đoạn); phương pháp quy nạp (câu chốt, câu nêu ý khái quát đạt ở cuối đoạn); phương pháp song hành (không có câu chốt, câu chủ đề, tất cả các câu cùng tập trung hướng tới một chủ đề chung); phương pháp móc xích; phương pháp tổng - phân - hợp (có hai câu chốt nằm ở đầu và cuối đoạn nhưng hai câu này không giống nhau).

Cấp độ thứ hai của các đề văn đọc hiểu văn bản là thông hiểu. Ở cấp độ này đề yêu cầu phải trả lời được các câu hỏi sau: Nội dung chính của văn bản? Tóm tắt nội nội dung của văn bản? Với câu hỏi này, học sinh cần đọc kĩ văn bản, có thể dựa vào nhan đề và những câu văn mở đầu và kết thúc của văn bản để xác định nội dung chính.

Nếu văn bản không có nhan đề thì đề bài có thể yêu cầu đặt nhan đề phù hợp với nội dung; trả lời được các câu hỏi vì sao; phân tích được ý nghĩa và tác dụng của việc ngắt nhịp (nếu văn bản ngữ liệu là văn bản thơ)

Cấp độ vận dụng đòi yêu cầu học sinh phải trả lời được được những câu hỏi sau: Tác dụng của biện pháp tu từ được sử dụng trong văn bản? Ý nghĩa của một số từ ngữ đặc biệt trong văn bản, thường là những từ ngữ được dùng với nghĩa chuyển, nghĩa hàm ẩn chứ không phải là những từ ngữ chỉ có nghĩa trực tiếp. Viết một đoạn văn liên quan đến nội dung của văn bản, hoặc viết đoạn văn thể hiện suy nghĩ riêng của bản thân.