Khi các nền kinh tế tăng trưởng ở mức độ thấp nhất

THE WORLD IF (tạm dịch: Thế giới nếu…) là chùm bài viết của tạp chí The Economist về những kịch bản có thể xảy ra trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội, khoa học công nghệ… sẽ ảnh hưởng đến thế giới. Các giả định được đưa ra dựa trên chính những diễn biến của thế giới ở thời điểm hiện tại.

Bài viết dưới đây đưa ra những lập luận miêu tả thế giới sẽ ra sao nếu các nền kinh tế phát triển tăng trưởng ở mức độ thấp nhất.

Tăng trưởng là bản năng tự nhiên của các nền kinh tế. Con người sẽ tiến lên khi họ trưởng thành. Họ cũng sẽ quan sát môi trường xung quanh xem người khác đang làm gì để chắt lọc và áp dụng những kinh nghiệm có ích. Họ đầu tư, tích lũy các nguồn vốn như tài chính, con người và vật chất.

Nếu nền kinh tế không tăng trưởng, chắc chắn đã có điều gì đó bị hỏng hóc nặng, bởi vì điều đó có nghĩa là quá trình tự nhiên bị cản trở. Đó cũng chính là lý do giải thích tại sao trên khắp thế giới, kể từ khi thời kỳ tăm tối bắt đầu, các nền kinh tế không tăng trưởng luôn là dấu hiệu của bất ổn xã hội chính trị. Không có những bất ổn này, chắc chắn nền kinh tế sẽ tăng trưởng không nhiều thì ít.

Bởi vậy, có lẽ câu hỏi được đặt ra ở đầu bài viết này nên được chuyển thành có phải các nền kinh tế đang vấp phải quá nhiều rào cản. Đôi lúc chúng ta cần đến những luật lệ mới hoặc đầu tư công hay thậm chí là phân phối lại của cải (thay vì để mặc cho kinh tế phát triển như hiện nay) để có thể phá vỡ các rào cản này.

Các yếu tố cơ bản như dân số, giáo dục, vốn và công nghệ sẽ quyết định tiềm năng tăng trưởng. Một chính phủ đặt mục tiêu “tăng trưởng tối đa”, vượt lên trên tiềm năng của nền kinh tế sẽ sớm gặp thất bại với lạm phát gia tăng, những nút thắt cổ chai xuất hiện và thị trường tài chính tự điều chỉnh bằng những cú sụt giảm. Ngược lại, một đất nước theo đuổi mục tiêu dưới mức tiềm năng còn bị thiệt hại nhiều hơn. Đó chính là những gì xảy ra ở các nước Nam Âu trong thời kỳ họ buộc phải suy giảm theo khủng hoảng Eurozone. Trong bức tranh ấy có những người trẻ tuổi thất nghiệp vật vờ, tiết kiệm bị xói mòn và những người già không thể nhận các dịch vụ chăm sóc y tế cơ bản.

Trước những vấn đề về môi trường như hạn hán, lũ lụt... có không ít người cho rằng đây là hệ quả của việc một số nền kinh tế phát triển quá nóng và không chú trọng đến vấn đề môi trường. Do đó lập luận được đưa ra là giảm tăng trưởng sẽ giúp ích theo mức độ nào đó.

Biến đổi khí hậu và khan hiếm nguồn nước cùng với những mối đe dọa khác về tài nguyên là những vấn đề có thực. Tuy nhiên, đánh giá sai chi phí thực sự và phân bổ sai chỗ các nguồn tài nguyên này là nguyên nhân gây nên biến đổi khí hậu và khan hiếm nước, chứ không phải do tăng trưởng kinh tế. Các quốc gia phát triển cần giải quyết các vấn đề này theo hai cách.

Thứ nhất, chính các nền kinh tế đang tăng trưởng với tốc độ trung bình so với tiềm năng (Nhật Bản trong những năm 1980, Đức trong những năm 2000) và giờ là Trung Quốc) đi đầu trong việc giảm khí thải carbon so với GDP. Kể cả Mỹ cũng đã cải thiện trên góc độ này, mặc dù Mỹ vẫn chối bỏ hiện tượng trái đất nóng lên. Theo bản năng, Mỹ hướng tới tăng trưởng theo cách khỏe mạnh để tăng hiệu suất.

Thứ hai, về lời kêu gọi đóng cửa các ngành gây ô nhiễm môi trường, tăng trưởng chỉ giúp quá trình điều chỉnh này được thực hiện dễ dàng hơn. Các công nhân bị sa thải có thể dễ dàng tìm được việc làm mới. Vì hiện nay các vấn đề về môi trường ở các nước phát triển xuất phát từ chính trị, gây ra bởi những chính trị gia không muốn tính giá carbon và nước một cách hợp lý, tăng trưởng là cần thiết để thay đổi quan điểm chính trị này.