Trung Quốc đang khiến Đông Nam Á biến đổi nhanh chưa từng thấy

Kinh tế Myanmar được dự báo tăng trưởng 7% trong năm nay, còn kinh tế Lào được dự báo tăng 7,5%. Tăng trưởng kinh tế nhanh hơn kéo theo thu nhập tăng và giảm tỷ lệ nghèo. Theo dữ liệu mới nhất từ Ngân hàng Thế giới (WB), số người có mức sống từ 1,9 USD/ngày trở xuống ở Campuchia đã giảm còn 2,2% dân số vào năm 2012, từ mức 30% vào năm 1994. Tại Lào, tỷ lệ nghèo còn 16,7%, từ mức 22,9% vào năm 1992.

Cùng với sự nảy nở của mối quan hệ Trung Quốc-Campuchia, thương mại song phương tăng mạnh, đạt mức 4,8 tỷ USD vào năm ngoái. Kim ngạch này cao gấp đôi so với năm 2012, năm mà Campuchia bắt đầu xích lại gần Trung Quốc bằng cách phản đối việc đề cập đến sự hung hăng của Trung Quốc trên biển Đông trong tuyên bố chung của hội nghị thượng đỉnh ASEAN ở Phnom Penh.

Phần lớn vốn Trung Quốc chảy vào Campuchia, Lào và Myanmar đều là vốn vay với điều kiện ưu đãi dành cho các dự án xây dựng do các công ty Trung Quốc làm nhà thầu, đặc biệt là ở Lào - theo ông Derek Scissors, chuyên gia kinh tế trưởng của tổ chức China Beige Book International có trụ sở ở Washington. Năm 2005, các dự án xây dựng và đầu tư khác của Trung Quốc tương đương khoảng 15% GDP của Lào.

Tỷ lệ dân số Lào được tiếp cận với điện đã tăng từ mức 15% vào giữa thập niên 1990 lên gần 90% vào năm 2014. Theo WB, lưới điện của nước này đang gặp thách thức ngày càng lớn trong việc đáp ứng nhu cầu với tốc độ tăng trưởng 13% mỗi năm.

“Ngành điện của Lào về cơ bản là do Trung Quốc xây dựng, đưa điện đến phần đông dân số”, ông Scissors nói. 

Campuchia, Lào và Myanmar đang ngày càng gia nhập sâu hơn vào chuỗi phân phối của Trung Quốc. Các nước này mua hàng hóa trung gian từ các nhà máy của Trung Quốc và bán những mặt hàng tiêu dùng như quần áo và giày dép thường là hàng sản xuất bởi các công ty Trung Quốc. Dữ liệu của IMF cho thấy nhập khẩu của Trung Quốc từ ba quốc gia nay đã tăng gấp hơn 2 lần trong 5 năm qua.

Sự phụ thuộc như vậy vào Trung Quốc không phải là không có rủi ro. Trung Quốc là nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất ở Campuchia và chiếm khoảng 43% tổng nợ của nước này, chủ yếu là các khoản vay từ các ngân hàng phát triển của Trung Quốc dành cho Chính phủ Campuchia - theo IMF. Tương tự, giá trị các dự án đường sắt do Trung Quốc xây dựng ở Lào tương đương khoảng một nửa GDP 10,5 tỷ USD của nước này trong năm 2015.

“Sự phụ thuộc vào một nền tảng sản xuất và xuất khẩu nhỏ hẹp có nhiều điểm bất lợi”, IMF nói trong một báo cáo mới đây. “Phần lớn các nhà máy dệt may của Campuchia tập trung vào những quy trình đơn giản nhất nằm ở phần đáy của chuỗi giá trị và chỉ là một phần nhỏ của toàn bộ hoạt động sản xuất dệt may nói chung. Bởi vậy, các nhà máy ở Campuchia có vị thế thấp và ít độc lập”.

Tuy nhiên, Campuchia có sức hấp dẫn đặc biệt lớn đối với những công ty Trung Quốc muốn chuyển sản xuất ra nước ngoài - phù hợp với chiến lược xuất khẩu công suất công nghiệp của Trung Quốc thông qua những sáng kiến như “một vành đai, một con đường”. Mức lương tháng trung bình ở Campuchia là 121 USD, chỉ bằng khoảng 1/5 so với mức 613 USD ở Trung Quốc - theo số liệu của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO).