Có thật xe điện thân thiện môi trường?

Tire Collective chưa đặt tên cho thiết bị của mình. Hanson Cheng, một trong ba nhà đồng sáng lập của công ty khởi nghiệp có trụ sở tại London chỉ đơn giản gọi nó là “Box” (chiếc hộp). Được chế tạo để gắn vào phía sau bánh xe ô tô tải, xe van hoặc xe bus, “Box”, dù nhỏ bé, song lại có thể hút được phần lớn khí thải từ một bộ phận ít được chú ý của xe điện: lốp xe.

Theo Bloomberg, lốp của đa số các phương tiện di chuyển đều chứa ít cao su tự nhiên. Chúng, trong quá trình ma sát với mặt đường, sẽ tạo ra lượng phát thải hạt bụi mịn khổng lồ, gấp khoảng 1.850 lần so với lượng khí phát thải từ ống xả. Ước tính, khoảng 6,1 triệu tấn bụi lốp xe sẽ hòa vào bầu khí quyển và nguồn nước mỗi năm.

Một báo cáo từ Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) cho thấy, xe điện nặng sẽ phát thải ra nhiều bụi mụn hơn xe hơi thông thường. Lượng khí thải bụi mịn dự kiến sẽ tăng 52,4% vào năm 2030, trong bối cảnh ngày càng có nhiều xe điện lưu thông. Theo OECD, nếu vấn đề này không được kiểm soát, bụi từ lốp xe sẽ tích tụ trong môi trường và tác động tiêu cực đến động vật hoang dã, môi trường và sức khỏe con người. 

Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế cũng coi lốp xe là nguồn ô nhiễm vi nhựa biển lớn thứ hai. Một nghiên cứu hồi năm 2017 cũng cho thấy mức phát thải trung bình từ lốp xe trên đầu người là 0,81 kg mỗi năm. Trong đó, mức phát thải ở Ấn Độ dao động khoảng 0,23 kg/năm và 4,7 kg/năm (tương đương 10 pounds) ở Mỹ. Con số này có vẻ nhỏ so với gần 300 pound chất thải nhựa mà một người Mỹ trung bình tạo ra mỗi năm, song mức độ nghiêm trọng của vi nhựa thì chỉ những nhà nghiên cứu mới có thể hiểu. 

Theo ước tính của các nhà khoa học, việc chuyển đổi sang ô tô điện có thể giúp giảm phần lớn lượng khí thải carbon, song lại làm trầm trọng thêm vấn đề ô nhiễm không khí từ chiếc lốp xe. 

Thực tế, xe điện nặng hơn. Khả năng tăng tốc cũng tốt hơn hẳn so với các dòng xe chạy xăng truyền thống. Điều này khiến lốp xe rất dễ bị ăn mòn. Theo Bloomberg NEF, một nhóm nghiên cứu năng lượng sạch, quá trình chuyển đổi sang EV giúp ngành công nghiệp xe xanh tăng trưởng từ nay cho đến gần năm 2040, sau khi thời kỳ đỉnh cao của ô tô chạy xăng kết thúc vào năm 2024. 

Nick Molden, người sáng lập kiêm Giám đốc điều hành của cửa hàng nghiên cứu Emissions Analytics có trụ sở tại Anh cho biết: “Về trực quan, hầu hết những chiếc xe điện đều “nhai lốp” nhanh hơn”. Kết quả từ các bài kiểm tra mặt đường mới nhất được công bố vào tháng 5 cũng cho thấy trong điều kiện bình thường, một chiếc xe xăng khiến 4 lốp mòn đi khoảng 73 miligam/km. Trong khi đó, một chiếc xe điện sẽ khiến 4 lốp mòn thêm 15 miligam/km, tức hơn khoảng 20%.

Trong nhiều thập kỷ, các nhà khoa học chỉ quan tâm đến khí thải từ ống xả mà vô tình quên đi lốp xe - thứ cũng góp phần cho sự nóng lên toàn cầu. Các nghiên cứu đối với lốp xe chỉ được thực hiện trong khoảng thời gian gần đây, sau đó đưa ra kết luận, khí thải từ lốp chứa trung bình hơn 400 hợp chất hữu cơ. 

“Chúng tôi đang cố gắng tìm hiểu về những hợp chất này. Nếu không thể xác định, chúng ta sẽ không thể hiểu rõ tác hại của chúng”, ông Nick Molden nói. 

Một nghiên cứu mang tính bước ngoặt được ghi nhận vào năm 2020, khi các nhà nghiên cứu Mỹ lý giải thành công một thắc mắc kéo dài hàng thập kỷ, rằng tại sao dòng chảy của bão lại gây ra cái chết hàng loạt của cá hồi. Nguyên nhân đến từ 6PPD - một hợp chất được tìm thấy trong lốp xe ô tô. Sau khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời và không khí, 6PPD biến đổi thành chất hóa học gọi 6PPD-quinone, đặc biệt độc đối với cá hồi, khiến cá quay tròn, thở hổn khó khăn và nhanh chóng chết trong vài giờ.

“Trong phòng thí nghiệm của chúng tôi, chúng chết sau 1-2 giờ đồng hồ”, tác giả chính của nghiên cứu, Zhenyu Tian, hiện là giáo sư tại Đại học Northeastern, cho biết. “Ngoài ngoài tự nhiên, thường những con cá hồi này sẽ chết sau 1 buổi chiều”.

Đến tháng 5, Cục Kiểm soát các chất độc hại của California liệt kê lốp xe có chứa 6PPD vào danh sách các sản phẩm nguy hiểm - một động thái buộc các nhà sản xuất phải đánh giá lại và lựa chọn các giải pháp thay thế an toàn hơn. Tuy nhiên, không có gì đảm bảo mọi thứ sẽ đi theo đúng kế hoạch. 

Theo Anne Cooper Doherty, người đứng đầu bộ phận đánh giá sản phẩm và hóa chất của DTSC: “Mọi người thậm chí còn không biết rằng 6PPD-quinone tồn tại cho đến khi các nhà nghiên cứu ở Mỹ tìm ra nó”.