Mứt tết xào với... ruồi bọ

Rùng mình...

Một ngày cuối năm 2013, tôi “thâm nhập” vào làng làm mứt Xuân Đỉnh, Từ Liêm, Hà Nội để tận mắt chứng kiến cách làm mứt Tết cổ truyền. Tận mắt chứng kiến cách làm mứt mới thấy rằng, đằng sau sản phẩm ấy, là một câu chuyện dài về vệ sinh và cả cái gọi là thương hiệu của sự đánh tráo.

Trong vai một người trung gian đi lấy mứt giao hàng cho các đại lý bánh kẹo ở Hà Nội, tôi tận mắt nhìn thấy cách làm mứt của một vài cơ sở ở Xuân Đỉnh. Ngay từ đầu làng, tôi gặp hai người đàn ông đang ngồi gọt bí – nguyên liệu cho món mứt bí, bên đường đi. Cạnh công trường đang xây dựng bụi mù mịt. Anh Lê Văn K. – người đang ngồi bên đống bí xanh cho biết: “Thời gian này là cao điểm của đợt làm mứt tết nên chúng tôi phải làm ngày làm đêm để cho ra sản phẩm. Đây là bí vùng cao, ăn vào rất chua nên nó chỉ dùng cho làm mứt tết...”.

Từ các xưởng sản xuất thoát ra mùi thơm, ngọt, béo ngậy phả ra thơm phức, hấp dẫn. Thế nhưng, các công đoạn ngấu đường cho mứt, xào mứt, đóng gói đều rất mất vệ sinh, thậm chí có cả ruồi chết trong các thùng mứt. Nơi đây, nền nhà lúc nào cũng ướt nhoét. Những chiếc chảo, muỗng, mảng bám màu nâu đen, hoen gỉ. Mứt sau khi xào chín, dàn mỏng ra các nia tre chờ nguội rồi đóng gói. Người đóng gói dùng tay trần chia mứt vào các túi giấy rồi chuyển vào kho.

Các sản phẩm mứt tết ở Xuân Đỉnh rất đa dạng: Mứt bí, lạc, gừng, thập cẩm... đều sử dụng phẩm màu giá rẻ để tạo màu, riêng mứt bí thì dùng thuốc tẩy trắng làm tăng độ trắng. Trứng chim, lạc, kẹo trong loại mứt thập cẩm đều là những nguyên liệu mua lố, giá cực rẻ của Trung Quốc. Hộp đóng mứt thập cẩm được đặt làm tại một cơ sở trong thôn và nhái thương hiệu của các hãng nổi tiếng. Phần đóng gói hầu hết thuê sinh viên, trẻ con trong thôn và làm ở một khu riêng.

Bác Nguyễn Lê – một người dân xã Xuân Đỉnh cho biết: “Mứt bí xanh bây giờ người ta còn làm từ đu đủ nữa cháu ạ. Người làm không dám ăn vì hàng ngày chứng kiến cách làm mất vệ sinh đã đủ rùng mình rồi”. Theo bác Lê, mứt ở các cơ sở trong xã làm ra thường bán ở các huyện ngoại thành và đi các tỉnh khác chứ người dân ở đây không mua. Mứt của làng thường được bán cho các đại lý “loại 2” để họ làm ra những hộp mứt tết “nhái” một số thương hiệu nổi tiếng như: Hữu Nghị, Hải Hà, bánh kẹo Hà Nội... Vì thế, nhiều chủ cở sở sản xuất mứt tết ở đây thường có lượng khách hàng là “cò” riêng và khá đông đảo.

“Cò” mứt tết và tiền hoa hồng 30%

Chúng tôi vào cơ sở sản xuất mứt tết N.H., mới đầu giờ chiều nhưng đã có hai xe tải đang chờ hàng để chuyển hàng đi. Chị H. cho hay, những ngày này, chị tiếp không hết khách đến xem hàng và mua hàng. Mứt nhà chị chủ yếu đưa ra ngoại thành, lên biên giới phía Bắc và chợ Đồng Xuân. Nếu lấy từ 50 tạ trở lên, tôi sẽ được chiết khấu 30% tổng số tiền bán hàng. Càng giới thiệu được nhiều đại lý mua mứt, họ sẽ chi cho tôi nhiều hơn.

Theo chị K. – một người làm mứt lâu năm cho biết: “Từ hai tháng trước, một số tiểu thương ở chợ Đồng Xuân cũng về đây đặt mứt. Họ thường lấy mứt theo tạ riêng và mang về trộn mứt của Xuân Đỉnh với một số nguyên liệu khác như mứt dừa, mứt lạc nhập từ Trung Quốc để bán cho khách hàng. Một số khác cũng như em, là trung gian lấy hàng từ nơi sản xuất đem đến các đại lý. Chị chi “hoa hồng” nếu lấy số lượng lớn và giới thiệu được nhiều người đến mua...”.

Theo khảo sát của tôi, mỗi cơ sở làm mứt ở đây, bán ra với mức giá khác nhau. Lý do mà họ đưa ra là, mứt của cơ sở nhà mình “đặc biệt” hơn nhà khác nên giá khác nhau. Tùy theo sự trả giá của các “cò” mứt mà được thêm, bớt vào giá. Trung bình một kg mứt bí, mứt cà rốt được bán 28.000 đồng, mứt gừng là 27.000 đồng/kg, mứt lạc loại 1 là 30.000 đồng/kg, mứt lạc loại 2 là 35.000 đồng/kg... Nhưng nếu người trung gian giới thiệu được nhiều đại lý, với số lượng hàng tạ, hàng tấn thì sẽ nhận được số tiền hoa hồng là 30% tổng số tiền bán được.

Cho vào hộp vẫn đẹp “lung linh”

Theo chị H., mấy năm nay, hàng Trung Quốc tràn về Việt Nam nhiều nên nhiều cơ sở sản xuất không chạy đua theo kiểu bán mứt nhỏ lẻ, mà chuyển sang bán buôn cho các đại lý có nhu cầu. Cơ sở của chị H. đông khách đặt hàng đến nỗi chị phải huy động cả anh em, họ hàng làm trong đêm. Chị H. cho hay, ban ngày nhà chị có khoảng 20 nhân công mới đáp ứng được nhu cầu hàng cho các đại lý ở Ninh Bình, Hải Dương, Bắc Giang... Mỗi tỉnh ấy, chị H. đều có mối trung gian giao hàng từ năm trước. Vì thế, việc thỏa thuận tiền phần trăm, tiền chi thêm khi đại lý lấy nhiều hàng được hai bên thỏa thuận rất nhanh.

Anh Lê Minh Khởi lái xe chở hàng (ở Hoa Lư, Ninh Bình) cho biết: “Tôi quen mối lấy hàng ở đây từ năm ngoái nên năm nay cần bao nhiêu hàng thì điện thoại là xong. Lấy hàng nhiều, với số lượng lớn và nhiều mứt khác nhau, tôi còn được chủ cơ sở “chi thêm” gọi là lấy “chỗ đi lại”. Mứt ở đây trông thế thôi nhưng cho vào túi, vào hộp nhìn cũng “lung linh” không kém hàng “xịn” đâu em ạ...”.

Một số cơ sở không có giấy chứng nhận vệ sinh an toàn thực phẩm

Ông Nguyễn Hải Anh - Phó đội trưởng, đội Quản lý thị trường Từ Liêm cho biết: "Xã Xuân Đỉnh là nơi sản xuất mứt tết truyền thống nhiều năm qua. Hiện nay, cũng không còn nhiều nhà sản xuất sản phẩm này nữa, tuy nhiên cũng có nhiều cơ sở vẫn giữ được nghề truyền thống khi tết về. Có một số cơ sở, khi chúng tôi kiểm tra tại nơi sản xuất, người dân chưa xuất trình được giấy chứng nhận vệ sinh an toàn thực phẩm. Trong thời gian tới, chúng tôi sẽ tiếp tục tăng cường kiểm tra kiểm soát. Riêng những hộ chưa xuất trình được trong đợt kiểm tra này, chúng tôi sẽ tiếp tục kiểm tra tiếp và tuyên truyền cho bà con để đảm bảo chất lượng mứt tết cho năm mới 2014”.

Theo Lạc Thành - nguoiduatin.vn