Nghệ thuật điêu khắc gỗ độc đáo của người Cơ Tu, Quảng Nam

Với dân số khoảng 40.000 người, dân tộc Cơ Tu ở Quảng Nam, cư trú trên một địa bàn rộng lớn từ vùng biên giới Việt-Lào đến vùng phía Đông; họ lập làng nơi đầu nguồn con suối; chủ yếu ở ba huyện Đông Giang, Tây Giang và Nam Giang. Ngoài những phong tục tập quán, văn hóa, lễ hội và những nghi thức bản địa độc đáo, riêng biệt tồn tại từ xưa đến nay, người Cơ Tu còn có một loại hình nghệ thuật đặc sắc thể hiện về thế giới cuộc sống xung quanh cũng như khát vọng lưu giữ, bảo tồn những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể truyền thống của dân tộc mình, đó là nghệ thuật điêu khắc gỗ…

Điêu khắc của người Cơ Tu có từ lâu đời. Ở các Gươl làng hay trong từng mái nhà của đồng bào đều được trang trí bằng điêu khắc đủ loại. Điêu khắc về con người, loài vật hay những sinh hoạt cộng đồng, lễ hội... Trước đây, do chiến tranh tàn phá, điêu khắc của người Cơ Tu bị mai một, bị lãng quên... Từ khi có nghị quyết Trung ương V khóa 8 của Đảng về vấn đề giữ gìn và phát huy nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, người Cơ Tu đã thực hiện rất tốt chủ trương này và từng bước khôi phục nghệ thuật điêu khắc, làm phong phú thêm cho đời sống tinh thần của mình…

Ngày nay, ở các xã vùng cao các huyện Tây Giang, Nam Giang, Đông Giang của tỉnh Quảng Nam vẫn còn giữ được loại hình Gươl (ngôi nhà sinh hoạt chung của cộng đồng làng) truyền thống; có rất nhiều làng, bản người Cơ Tu đã khôi phục được Gươl theo đúng kiểu dáng kiến trúc và các tác phẩm nghệ thuật điêu khắc gỗ, hội họa truyền thống; đặc biệt là những bức tranh điêu khắc trên gỗ rất đa dạng và sống động. Với những bức tượng và những tấm tranh điêu khắc gỗ đã làm cho Gươl trở thành một biểu tượng, là niềm tự hào của người Cơ Tu - là nơi thể hiện những tinh túy của nghệ thuật điêu khắc, hội họa trong kết cấu xây dựng nhà cửa.

Các bức tranh điêu khắc gỗ của người Cơ Tu là những nét phát họa đơn giản, với những nhát gọt, đẽo không cầu kỳ về đường nét... song cũng phản ánh được nhân sinh quan, thế giới quan của người Cơ Tu về vũ trụ, trời đất, vạn vật cũng như phong tục, tập quán, sinh hoạt, lao động, sản xuất... Với những dụng cụ đơn sơ tự tạo như cái rựa, cái rìu, cái đục... các nghệ nhân người Cơ Tu đã khéo léo đục đẽo nên những bức tranh gỗ đầy màu sắc và cực kỳ sinh động. Đó có thể là những bức tranh diễn tả những sinh hoạt, lao động, sản xuất, vui chơi thường ngày của người Cơ Tu như: uống rượu, sàng gạo, giã gạo, múa tung tung-ya yá, đánh chiêng, đánh trống, thổi kèn... trên những bức tranh điêu khắc gỗ dài; hoặc những bức tranh đặc tả các công đoạn của nghề truyền thống của người Cơ Tu như nghề rèn; hay diễn tả một buổi đi săn của các chàng trai.

Hai màu chủ đạo, người Cơ Tu rất hay sử dụng để tô lên những bức tranh điêu khắc là màu chàm đen - là màu của đất (Abhuyh-Catiếc) và màu đỏ - là màu của mặt trời (Abhuyh-plêếng). Đây là hai màu sắc của hai vật thiêng không thể thiếu trong đời sống của người Cơ Tu. Màu đỏ lấy từ củ nâu, màu chàm từ cây tà râm, màu nâu từ củ ma rớt để trang trí trên tượng gỗ.

Có thể nói những bức tranh điêu khắc gỗ của đồng bào Cơ Tu là những tác phẩm nghệ thuật độc đáo, chỉ bằng kinh nghiệm, bằng sự tiếp nối truyền thống, bằng khả năng quan sát thực tiễn, các nghệ nhân đã tạo nên những bức tranh điêu khắc gỗ mộc mạc, nguyên sơ từ chất liệu, ý tưởng, đường nét, bố cục đến cả màu sắc của tác phẩm.

Theo Zingnews