Bảo tồn nghệ thuật hát dân ca của người Dao

Sự khác nhau giữa lối hát sinh hoạt và hát lễ nghi tín ngưỡng chính là ở nhạc cụ của người hát. Thông thường hát lễ nghi tín ngưỡng hay còn gọi là điệu hát chầu của người Dao không thể thiếu đi tiếng nhạc chuông reo, thanh âm của tiếng nhạc giúp giai điệu lời hát rộn rã, sôi nổi hơn, đây chính là tính nhạc của điệu hát này. Trong khi đó, lối hát sinh hoạt của người Dao lại mềm mại, bay bổng và dịu ngọt hơn, những câu hát đòi hỏi người hát gửi gắm cả tâm tình, đó là lối hát giao duyên, lối hát ru trữ tình say đắm. 

Do sự phát triển với nhiều biến đổi của xã hội, dân ca dân tộc của người Dao ở bản Mậu nói riêng, ở Sơn Động và tỉnh Bắc Giang nói chung đang có nguy cơ mai một. Hiện nay ở bản Mậu những người biết hát Páo Dung chỉ có bà Bàn Thị Duyên, Bàn Thị Sơn, Triệu Thị Xoan, Triệu Thị Lưu, ông Hoàng Minh Hóa. Một bộ phận không nhỏ người Dao nơi đây đã bỏ quên dân ca dân tộc mình. Ông Hoàng Minh Hóa, Bản Mậu, xã Tuấn Mậu, huyện Sơn Động, trăn trở: Trước đây, cứ mỗi dịp Tết đến, xuân về, nam nữ người Dao lại rủ nhau đi hát từ bản này sang bản khác. Cuộc hát say sưa khiến họ như quên ngày, quên tháng. Nhưng giờ đây, người trẻ không còn mặn mà với những điệu hát này nữa, những hội hát cũng vắng dần bóng thanh niên. Không biết khi thế hệ những người như chúng tôi không còn nữa thì ai sẽ hát những làn điệu dân ca của dân tộc.

Cách bản Mậu hơn 10 km đường rừng, bản Tuấn Sơn, xã Tuấn Đạo, huyện Sơn Động cũng được biết đến là bản 100% dân tộc Dao sinh sống. Chỉ 60 hộ với khoảng 300 nhân khẩu, người dân ở Tuấn Sơn vẫn còn đặc biệt khó khăn, nghề làm nương, đi rừng là nghề chính. Những người biết hát dân ca ở Tuấn Sơn bây giờ cũng là người già, họ hát theo trí nhớ chứ đa số không dịch sát nghĩa của các bài hát nữa. Bà Triệu Thị Nảy, bản Tuấn Sơn, xã Tuấn Đạo, cho biết: Chúng tôi cũng muốn giữ gìn những câu hát dân ca nhưng cuộc sống còn nghèo khó, khi nào cái ăn, cái mặc đầy đủ thì chúng tôi mới có thời gian đi hát. 

Tiếng hát của người Dao đóng một vai trò không thể thiếu trong đời sống sinh hoạt cộng đồng của họ. Chỉ tiếc rằng tiếng hát ấy giờ đây có nguy cơ mai một, việc mở một lớp dạy hát dân ca cho bản người Dao đang là một thực tế cấp thiết. Làm được điều đó thế hệ trẻ của người Dao mới có cơ hội để tìm hiểu và hát dân ca dân tộc mình. Điều này đòi hỏi các cấp chính quyền và chính nhân dân cùng nỗ lực. Ô ng La Triệu Vân, Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin huyện Sơn Động, tỉnh Bắc Giang, cho biết: Người Dao lưu giữ dân ca dân tộc mình chủ yếu là truyền miệng, do đó v iệc bảo tồn và phát huy giá trị dân ca người Dao ở Sơn Động còn nhiều khó khăn. Hơn nữa , hiện nay rất ít người nghe và hiểu được dân ca Dao. Số các cụ biết hát còn lại không nhiều và đa phần các cụ không thạo tiếng Kinh nên cũng không thể dịch lời hát ra tiếng phổ thông được.

Để bảo tồn làn điệu dân ca độc đáo của người Dao, trước hết cần phải giúp mọi người hiểu hơn, yêu hơn dân ca Dao; đồng thời tổ chức sưu tầm, nghiên cứu các làn điệu dân ca Dao càng sớm càng tốt và đưa loại hình này vào các phong trào văn nghệ quần chúng và đào tạo đội ngũ kế cận lưu giữ được giá trị dân ca của người Dao./.