7 khu lăng tẩm ở Huế ai cũng muốn ghé thăm

Quá trinh xây dựng Xương lăng diễn ra nhanh chóng và gấp rút, nên chỉ sau 3 tháng thi công, các công trình chủ yếu đã được hoàn thành. Tự Đức cho viết bài văn bia dài 2500 chữ cho khắc lên tấm bia Thánh đức thần công dựng vào 19/11/1848 để ca ngợi công đức của vua cha.

4. Thơ mộng lăng Tự Đức – Khiêm Lăng

Toạ lạc trong một thung lũng hẹp thuộc thôn Thượng Ba, xã Thuỷ Xuân, thành phố Huế, lăng Tự Đức (hay Khiêm Lăng) được xây dựng từ năm 1864 đến năm 1867 trên diện tích 475 ha. Gần 50 công trình trong lăng ở hai khu vực tẩm điện và lăng mộ đều có chữ Khiêm trong tên gọi. Lăng mang yếu tố khoáng đạt, đường nét mềm mại phản ánh tâm hồn lãng mãn của vị vua thi sĩ này.

Lăng Tự Đức là một trong những công trình đẹp nhất của kiến trúc thời Nguyễn. Ông vua giỏi thi phú Tự Đức đã chọn cho mình một nơi an nghỉ xứng đáng với ngôi vị của mình, phù hợp với sở nguyện của con người có học vấn uyên thâm và lãng tử bậc nhất trong hàng các vua chúa nhà Nguyễn. 

Làm Vua trong bối cảnh xã hội khó khăn, bên ngoài giặc ngoại xâm tấn công, bên trong huynh đệ lục đục tranh giành ngôi báu, bản thân nhà vua lại ốm đau, bệnh hoạn nên không có con. Tự Đức quả là một số phận của những bi kịch éo le. Để trốn tránh cuộc đời khắc nghiệt đó, Tự Đức đã cho xây dựng khu lăng tẩm này như một hành cung thứ hai để tiêu sầu và phòng lúc ra đi bất chợt.

Khi mới khởi công xây dựng, vua tự Đức lấy tên Vạn Niên Cơ đặt tên cho công trình. Nhưng sau khởi nghĩa chày vôi cho anh em Đoàn Hữu Trưng khởi xướng, vua đổi tên thành Khiêm Cung, sau vua mất gọi là Khiêm Lăng.

Ngoài mục đích là nơi chôn cất khi qua đời, đây còn là nơi vua đến nghỉ ngơi, đọc sách, ngâm thơ… nên cảnh quan của lăng tựa như một công viên rộng lớn với hồ nước thơ mộng, hàng thông xanh ngát. 

Khiêm Cung Môn là khu vực dành cho vua nghỉ ngơi mỗi khi đến đây. Chính giữa là điện Hoà Khiêm để vua làm việc, nay là nơi thờ cúng bài vị của vua và hoàng hậu. Hai bên tả, hữu là Pháp Khiêm Vu và Lễ Khiêm Vu dành cho các quan văn võ theo hầu. Sau điện Hoà Khiêm là điện Lương Khiêm, xưa là chỗ nghỉ ngơi của vua, về sau dùng để thờ vong linh bà Từ Dũ, mẹ vua Tự Đức. Bên phải Lương Khiêm là Ôn Khiêm Đường- nơi cất đò ngự dụng. Đặc biệt phía trái điện Lương Khiêm có nhà hát Minh Khiêm để nhà vua xem hát, được coi là một trong những nhà hát cổ nhất của Việt Nam hiện còn bảo lưu.

5. Đơn giản lăng Dục Đức – An Lăng

Lăng Dục Đức (hay An Lăng) tọa lạc ở phường An Cựu, thành phố Huế. Lăng xây dựng vào năm 1889 và là nơi an táng các vua Dục Đức, vua Thành Thái và vua Duy Tân.

Sau khi vua Tự Đức băng hà, triều đình đã đưa Ưng Chân (con nuôi vua Tự Đức) lên ngai vàng vào ngày 19/7/1883, y theo di chiếu truyền ngôi của vua Tự Đức. Chưa kịp đặt niên hiệu, vị vua trẻ được gọi tên dựa theo tư thất của mình là Dục Đức Đường. Nhưng chỉ ba ngày sau, vua Dục Đức đã bị truất phế vì tội dám lượt bỏ một đoạn văn trong di chiếu truyền ngôi của tiên đế và bị tống ngục. Ngày 24/10/1883, ông vua bất hạnh này chết đói trong nhà ngục. Tương truyền thi hài của ông được gói vào trong một chiếc chiếu giao cho hai tên lính và một viên quyền Suất đội gánh đi chôn. Thi hài của ông dự định đưa về an táng tịa địa phận chùa Tuyền Quang (chùa do một người thân bên vợ vua Tự Đức lập vào năm 1871). Gần đến nơi thì thi hài bị bung ra và rớt xuống giữa đường do đứt dây, một người lính đã chạy vào chùa Tường Quang mời nhà sư chụ trì ra giải quyết. Cuối cùng, mọi người nhất trí chọn mảnh đất thiêng táng này làm nơi yên nghỉ của vua Dục Đức, Ba ngày sau vợ con nhà vua Dục Đức mới được thông báo để làm lễ tang. Sáu năm sau, do một hoàn cảnh bất ngờ, con trai của vua Dục Đức là Bửu Lân lại được đưa lên làm vua và đặt niên hiệu là Thái Thành (1889- 1907) và bắt đầu xây dựng lăng mộ của vua cha trên nấm mồ thiên táng. Lăng được xây dựng vào đầu năm 1890, đặt tên là An Lăng. Đến năm 1899, nhà vua cho xây dựng điện Long Ân và các công trình khác. Điện Long Ân ở trung tâm khu vực tẩm là một công trình được xây cất theo khuôn mẫu của các ngôi điện có ở Huế. Bên trong hiện có ba án thờ bài vị của các vua Dục Đức và vợ, Thành Thái và Duy Tân.

So với lăng tẩm khác của các vua nhà Nguyễn, lăng Dục Đức có kiến trúc đơn giản và khiêm tốn. Khu lăng mộ có hình chữ nhật, diện tích 3.445 m2, bên trong không có Bi Đình và tượng đá như các lăng vua khác. Lăng lấy đồi Phước Quả làm tiền án, núi Tam Thai sau lưng làm hậu chẩm và dòng khe chảy vòng qua trước mặt làm minh đường tụ thủy.

6. Hài hòa lăng Đồng Khánh – Tư Lăng

Lăng Ðồng Khánh (hay Tư lăng) là nơi an táng vua Đồng Khánh thuộc thôn Thượng Hai, xã Thuỷ Xuân, thành phố Huế, nằm giữa khu lăng Thiệu Trị và lăng Tự Đức. Lăng được xây dựng qua 4 đời vua, kéo dài từ năm 1888 đến năm 1923, mang lối kiến trúc phong kiến truyền thống và chịu ảnh hưởng của kiến trúc Tây Âu.

Đồng Khánh qua đời trong khi chưa xây dựng được lăng mộ cho mình. Vua Thành Thái lên ngôi, do điều kiện kinh tế khó khăn, ban đầu ông lấy điện Trung Tự - đổi thành Ngưng Hy để thờ vua Đồng Khánh. Thi hài của nhà vua cũng được an táng đơn giản trên quả đồi có tên là Hộ Thuận, cách điện Ngưng Hy 30m về phía Tây. Toàn bộ khu lăng tẩm được gọi là Tư lăng.

Tháng 8/1916, sau khi lên ngôi 3 tháng, vua Khải Định đã tu sửa điện thờ và xây cất lăng mộ cho cha mình, đến tháng 7/1917 mới hoàn thành. Riêng điện Ngưng Hy cùng Tả, Hữu Tùng Viện; Tả Hữu Tùng Tự tiếp tục được tu sửa cho đến năm 1923. Ra đời trong quá trình dài như thế (4 đời vua kéo dài từ năm 1988 đến 1923), lăng Đồng Khánh mang dấu ấn của hai trường phái kiến trúc của hai thời điểm khác nhau. Ở khu vực tẩm điện, nhìn tổng thể, các công trình vẫn mang dáng xưa, đáng chú ý là điện Ngưng Hy, một công trình vốn được coi là nơi bảo lưu bật nhất nghệ thuật sơn mài nổi tiếng của Viêt Nam. Ngược lại với phong cách truyền thống trong kiến trúc tẩm điện, kiến trúc lăng mộ hầu như Âu hoá hoàn toàn, từ đặc trưng kiến trúc, mô típ trang trí đến vật kiệu xây dựng. Nhưng trong một chừng mực nhất định, đã phần nào thành công trong việc thể nghiệm cái mới, đưa yếu tố dân dã vào trong cung đình khiến lăng Đồng Khánh hoà hợp với phong cảnh thôn dã trong vùng.

7. Tinh xảo lăng Khải Định - Ứng Lăng

Là nơi yên nghỉ của vua Khải Định, vị hoàng đế thứ 12 của triều Nguyễn, lăng Khải Định (hay Ứng lăng) tọa lạc trên núi Châu Chữ, xã Thủy Bằng, huyện Hương Thủy, cách thành phố Huế khoảng 10km về phía tây nam. Đây là công trình duy nhất có lối kiến trúc pha trộn giữa Đông và Tây.

Tuy có kích thước khiêm tốn nhưng tỉ mỉ, kỳ công nên tốn nhiều thời gian cũng như kinh phí hơn các lăng khác. Lăng được xây trong 10 năm, từ 1920 đến 1930.

Tổng thể lăng là một khối hình chữ nhật vươn lên cao với 127 bậc cấp, với sự xâm nhập với nhiều trường phái kiến trúc như: Ấn Độ, Phật Giáo, Rôman, Gothique,...đã để lại dấu ấn trên những công trình cụ thể, những cổng trụ hình tháp ảnh hưởng từ kiến trúc Ấn Độ, trụ biểu dạng stoupa của nhà Phật; hàng rào như những cây Thánh giá khẳng khiu; nhà bia với những hàng cột bát giác và vòm cửa theo lối Rôman biến thể,... Đây là kết quả của hai yếu tố: sự giao thoa văn hóa Đông - Tây trong buổi giao thời của lịch sử và cá tính của Khải Định.

Cung Thiên Định ở vị trí cao nhất là kiến trúc chính của lăng, gồm 5 phần liền nhau: hai bên là Tả, Hữu Trực Phòng dành cho lính hộ lăng; phía trước là Điện Khải Thành, nơi có án thờ và chân dung Khải Định; chính giữa là bửu tán, pho tượng nhà vua bằng đồng đúc tỷ lệ 1/1 và mộ phần ở phía dưới; trong cùng là khám thờ bài vị của vua khi quá cố. Toàn bộ nội thất của ba gian giữa trong cung Thiên Định đều được trang trí những phù điêu ghép bằng sành sứ và thủy tinh. Đó là nhưng bộ tranh tứ quý, bất bửu, ngủ phúc, bộ khay trà, vương niệm,... Những vật liệu cứng, biệt lập, qua bàn tay vàng khéo léo của các nghệ nhân đã trở thành những tác phẩm nghệ thuật mềm mại, sống động và vô cùng rực rỡ. Đặc biệt chiếc bửu tán bên trên pho tượng đồng trong chính tẩm với những đường lượn mềm mại, thanh thoát khiến người xem có cảm giác nó được làm bằng nhung lụa, có thể sao động trước gió mà quên đi rằng nó đích thực là một khối bê tông cốt thép nặng gần một tấn.

Người chịu trách nhiệm chính trong việc kiến tạo những tuyệt tác nghệ thuật trong lăng Khải Định là nghệ nhân Phan Văn Tánh, tác giả của ba bức bích họa Cửu Long ẩn vân lớn vào bậc nhất Việt Nam được trang trí trên trần của ba gian nhà giữa trong cung Thiên Định.

Cho dù bị lên án dưới nhiều góc độ khác nhau, nhưng lăng Khải Định đích thực là một công trình có giá trị và mặt kiến trúc và nghệ thuật, nó làm phong phú thêm quần thể lăng tẩm ở Huế.