Chè "3 cực" nơi mây bay: cực ngon, cực sạch,...cực khổ

Gia đình anh Thanh đã xây nhà ở bản Pước, nhưng chủ yếu sống trên núi Khau Mút để chăm sóc và chế biến chè. Ngoài những hộ ở bản Pước thì còn nhiều hộ ở các thôn khác cũng nhận chè về trồng trên núi Khau Mút, vừa bảo vệ rừng, vừa có thu nhập khá lúc nông nhàn. Được biết từ nhiệm kỳ trước cho tới nhiệm kỳ này, Đảng bộ xã Thổ Bình đã xác định cây chè là cây trồng mũi nhọn trong phát triển kinh tế của xã và đưa vào nghị quyết của Đảng bộ.

Bí thư Đảng ủy Hoàng Văn Chinh cho biết thêm, nhiều năm trước, hầu hết chè Khau Mút chỉ được thu hái khi đến kỳ ra búp. Nhận thấy tiềm năng lớn về giá trị kinh tế của cây chè, Đảng ủy đã chỉ đạo các chi bộ chọn một số nhóm hộ gia đình đảng viên làm nòng cốt ở các thôn để lên núi chăm sóc, đốn tỉa chè Khau Mút, phát quang lối đi. Rồi sau đó, việc làm này được các hộ gia đình khác làm theo. Nhờ vậy, người dân ở các thôn có diện tích chè Khau Mút không chỉ biết thu hái khi chè ra búp mà bắt đầu biết chăm sóc chè.

Những trăn trở...

Chè Khau Mút được người dân truyền tụng là loại chè “cực ngon, cực sạch, cực khổ”, bởi chè được hái, chế biến hoàn toàn thủ công và kinh nghiệm của người xưa để lại. Hương vị chè Khau Mút không giống với bất kỳ loại chè nào. Với vị trí trồng ở cao, quanh năm mây phủ, có sương giăng nên chè Khau Mút có hương thơm kỳ diệu. Người uống cứ từ từ thưởng thức vị ngọt dần nơi đầu lưỡi xuống cổ họng. Vị ngọt thanh mà không chát. Nếu ai được thưởng thức chè Khau Mút tưởng như đang được uống cả những giọt sương mai trên đỉnh núi. Người dân Thổ Bình thu hái chè Khau Mút vào 3 vụ chính và một vụ phụ trong năm. Chè ngon nhất nếu được thu hái vào dịp tháng 10 đến tháng 12 âm lịch, khi tuyết bắt đầu rơi.

Nhưng để hái được 10 - 15 kg chè thì người dân phải mất nửa ngày đi lên và nửa ngày đi xuống. Do thời gian để hái rất ít nên sản lượng thu hái không được nhiều. Bình quân cứ 10 kg chè tươi mới chế biến được 2 kg chè khô. Do đó, để có được sản phẩm chè Khau Mút phải rất cực khổ. Mỗi cân chè Khau Mút hiện nay đang được người dân Thổ Bình bán với giá 180 nghìn đồng đến 200 nghìn đồng/kg. Trong khi các sản phẩm chè khác có giá bán cao hơn rất nhiều. Mặc dù chè Khau Mút được xem là thơm ngon có thể sánh với các loại chè tiếng tăm khác song giá bán vẫn chưa cao, chưa tương xứng với giá trị của chè Khau Mút.

Nguyên nhân là bởi chè Khau Mút vẫn được thu hái, chế biến thủ công, chưa có sự đầu tư trong quy trình chế biến cũng như cải thiện về mẫu mã. Gia đình đảng viên La Minh Thịnh trồng 10 ha chè, mỗi năm thu nhập  khoảng 50 đến 60 triệu đồng. Đây là nguồn thu nhập chưa xứng đáng so với giá trị của chè Khau Mút và diện tích chè hiện có của gia đình ông. Ông Thịnh trăn trở: “Nếu được đầu tư thì chè Khau Mút có thể được bán với giá hàng triệu đồng/kg, cao gấp nhiều lần so với giá bán hiện tại. Khi giá bán cao hơn thì đời sống của người trồng chè Khau Mút mới được cải thiện”.

Đường đi khó khăn cũng là trở ngại lớn mà chè Khau Mút vẫn chưa được tận thu. Nhiều hộ đã dựng lán, chế biến thủ công ngay trên núi. Sản phẩm chè hiện nay mới chỉ bán lẻ cho những khách hàng quen, đã biết đến thương hiệu. Làm sao để đầu ra ổn định và thị trường rộng vẫn là trăn trở của chính quyền và người dân nhiều năm qua. Bởi nếu một hộ có diện tích lớn, có khách quen thường xuyên thì một năm cũng có nguồn thu không nhỏ. Gia đình đảng viên Phùng Quang Sơn, chi bộ bản Pước trồng hơn 6 ha chè Khau Mút. Mỗi năm bình quân, anh Sơn thu nhập khoảng 50 đến 60 triệu đồng/năm.

Thổ Bình hiện có Hợp tác xã Đồng Tiến đứng ra nhận thu mua chè tươi của bà con. Hợp tác xã cũng đã được hỗ trợ kinh phí đầu tư máy móc, nhà xưởng, song vẫn chưa thực sự trở thành nơi tiêu thụ ổn định về đầu ra cho sản phẩm. Theo Giám đốc Phượng Quý Chu, do đường sá quá khó khăn, thời gian vận chuyển chè tươi từ núi xuống khá lâu, chủ yếu bằng cách gùi, gánh nên khi chế biến và cải thiện mẫu mã rất khó khăn. Đó cũng là lý do mà Hợp tác xã không dám thu mua với số lượng nhiều. Ngay như giải pháp cho các tổ viên mang máy móc lên núi chế biến cũng không được, vì trên núi không có điện nên vẫn chỉ sao thủ công. Trong khi nhu cầu của khách là vừa phải đảm bảo chất lượng vừa phải có hình thức đẹp. Đây cũng là một khó khăn trong tiêu thụ sản phẩm chè Khau Mút. 

Trao đổi về những trăn trở của người dân, Chủ tịch UBND huyện Lâm Bình Nguyễn Văn Dưng cho biết: chè Khau Mút đã được Sở Nông nghiệp và PTNT đưa vào quy hoạch vùng nguyên liệu chè từ năm 2013. Nhãn hiệu chè Khau Mút đã được công nhận song để phát triển thành thương hiệu, để nhiều người biết đến chè Khau Mút thì vẫn còn nhiều khó khăn. Giá chè Khau Mút hiện nay được người dân bán ra còn thấp so với nhiều loại chè đặc sản khác trên thị trường bởi chè chưa được cải thiện về mẫu mã cũng như chưa có nhiều người biết đến giá trị của chè Khau Mút. Hiện nay, đã có HTX đứng ra thu mua chè của nhân dân song mới được đầu tư ít, chưa phát huy được hiệu quả thực sự là nơi liên kết để tiêu thụ, bao tiêu sản phẩm chè Khau Mút.

Đường giao thông cũng là trở ngại rất lớn. Để đầu tư một đoạn đường hơn chục ki - lô - mét lên tới Khau Mút phải tốn hàng chục tỷ đồng. Xác định đây là loại cây trồng có giá trị, đặc sản của huyện trong phát triển nông nghiệp, huyện cũng đã chỉ đạo một số ngành chuyên môn của huyện khảo sát, đề xuất phương án để phát triển cây chè Khau Mút. Giải pháp trước mắt là huyện sẽ hỗ trợ, khuyến khích phát triển các tổ hợp tác chế biến chè ở Thổ Bình; triển khai mở các lớp tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật trồng, chăm sóc chè cho người dân đồng thời từng bước đưa khoa học vào trong chế biến, sản xuất chè Khau Mút.

Từ đó cải thiện quy trình, mẫu mã và chất lượng chè; nâng cao giá trị kinh tế và thu nhập cho người trồng chè Khau Mút. Đồng thời sẽ lưu ý tới việc đưa chính giống chè Khau Mút nguyên bản từ xưa để nhân rộng chứ không lấy giống chè từ nơi khác. UBND huyện sẽ có sự chỉ đạo đối với chính quyền địa phương để nâng cao hiệu quả hoạt động của Hợp tác xã để HTX có sự liên kết chặt chẽ với người dân trong thu mua, chế biến; tiêu thụ chè Khau Mút. Ngoài ra, huyện cũng đang nghiên cứu phương án liên kết với Công ty cổ phần chè Mỹ Lâm để mở rộng thị trường tiêu thụ và tiếp tục kêu gọi một số doanh nghiệp và tranh thủ các nguồn vốn để đầu tư đường giao thông lên khu vực trồng chè Khau Mút.

Ấm chè Khau Mút phả ra mùi thơm ngào ngạt trong căn lán nhỏ nơi mây bay. Câu chuyện chúng tôi kể bỗng sôi nổi khi nói về các chính sách của tỉnh như: hỗ trợ phát triển sản phẩm nông nghiệp hàng hóa, hỗ trợ phát triển Hợp tác xã. Việc đầu tư chế biến và tiêu thụ chè Khau Mút theo quy trình vẫn là trăn trở lớn nhất của người dân. Bởi khi tiếp cận được với thị trường rộng lớn, ắt sẽ phát triển và dần dần xây dựng được thương hiệu chè Khau Mút. Còn tôi, chẳng thể nào quên được ánh mắt ngời sáng của những đảng viên và người dân thôn bản Pước trên đỉnh núi Khau Mút này, ánh mắt lấp lánh hy vọng...