3 lý do khiến cổ đông ngân hàng tiếp tục phải thất vọng

Một trong những ngân hàng công bố sớm kế hoạch tăng vốn điều lệ trong mùa ĐHĐCĐ năm nay (vào ngày 15/4/2016) là Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam (Vietcombank). Dự kiến, Vietcombank sẽ trình cổ đông phương án tăng vốn điều lệ năm 2016 từ mức 26.650 tỷ đồng hiện nay. Lần gần đây nhất ngân hàng này tăng vốn điều lệ là vào quý III/2014.

Ở khối các NHTM khác như VPBank, SaigonBank, BacABank, OCB, VIB… đều cũng đã được NHNN chấp thuận phương án tăng vốn điều lệ. Đa phần các tổ chức đều lựa chọn phương án phát hành cổ phần riêng lẻ, sử dụng cổ phiếu thưởng hoặc trả cổ tức bằng cổ phiếu để tăng vốn. Bởi với quy mô vốn pháp định tối thiểu như hiện tại ở các ngân hàng cổ phần nhỏ, nếu không tăng vốn, các ngân hàng sẽ khó có cơ sở để nâng cao sức cạnh tranh.

Việc tăng vốn điều lệ bằng phương án phát hành cổ phần riêng lẻ, sử dụng cổ phiếu thưởng thường được các ngân hàng chọn lựa và dễ được cổ đông chấp nhận; nhưng nếu tăng vốn bằng phương án trả cổ tức bằng cổ phiếu sẽ khó được các cổ đông thông qua, vì họ vẫn muốn nhận cổ tức bằng tiền mặt khi mà giá cổ phiếu ngân hàng ngày càng giảm và hoạt động kinh doanh của ngành ngân hàng đang gặp nhiều khó khăn như hiện nay, đặc biệt là lợi nhuận các năm sau của ngân hàng sẽ gặp nhiều khó khăn với việc tăng trích lập dự phòng theo quy định, tiếp tục mạnh mẽ xử lý nợ xấu, tăng vốn điều lệ, “margin” lợi nhuận ngày càng giảm, lãi dự thu ngày càng khó thu…

Bên cạnh đó, trong những năm gần đây, các ngân hàng đều chịu chung một quy định là để được chia cổ tức thì phương án chia cổ tức đó phải được NHNN thông qua. Yêu cầu này được NHNN đặt ra kể từ năm 2015, theo đó các ngân hàng phải báo cáo về việc chia cổ tức và cũng chỉ được đề xuất chia cổ tức khi đảm bảo trích lập dự phòng rủi ro đầy đủ. Yêu cầu này có ý nghĩa hướng ngân hàng chấp nhận, chú trọng công tác đảm bảo trích lập dự phòng rủi ro và xử lý nợ từ nguồn vốn sở hữu – các cổ đông phải chia sẻ quyền lợi của mình với hoạt động kinh doanh của ngân hàng góp vốn và có thể nhận được khoản “chia bù” nếu hoàn nhập dự phòng và tổng tài sản không bốc hơi mà ngược lại tăng thêm.

Năm nay, chưa có thông điệp sửa đổi hay xóa bỏ yêu cầu này từ phía cơ quan quản lý. Dù vậy, sự kỳ vọng tăng vốn điều lệ bằng cách chia cổ tức bằng cổ phiếu cũng khó xảy ra, vì các ngân hàng đang vướng hai thách thức, một là các ngân hàng phải tiếp tục dốc toàn lực xử lý nợ xấu theo hướng vừa trích lập, vừa chiết khấu dần trên khối nợ đã nhấc khỏi bảng cân đối tài sản; hai là các ngân hàng phải đồng thời để dành nguồn thặng dư/ tích lũy để tiếp tục tái cơ cấu và hướng đến hoạt động theo chuẩn Basel II hoặc gần hơn.

Rủi ro trong lãi dự thu

Một nguy cơ rủi ro tiềm ẩn của hệ thống ngân hàng hiện nay đó là trong các ngân hàng vừa tái cơ cấu đang tồn tại các khoản lãi dự thu tương đối lớn. Mặc dù các đơn vị này ghi nhận lợi nhuận rất cao nhưng thực chất có đến hàng chục phần trăm chỉ là lãi ảo.

Bên cạnh chi phí trích lập dự phòng rủi ro tăng, lợi nhuận các ngân hàng này không đạt chỉ tiêu đề ra còn do lãi treo của các khoản nợ quá hạn chưa thu được, lãi đã xử lý nhưng tiếp tục truy đòi, lãi của các khoản nợ đã bán cho VAMC mặc dù hạch toán ngoại bảng, nhưng vẫn theo dõi tại ngân hàng, không được hạch toán vào thu nhập…

Một số ngân hàng công bố số liệu lợi nhuận “khủng” nhưng có một phần lãi “ảo” hạch toán trên sổ sách. Điều cần được cảnh báo là hiện tượng các ngân hàng ghi nhận khoản lãi dự thu từ cho vay, mà thực tế chưa thu được và có thể mất trắng vì nợ xấu. Do chế độ hạch toán kế toán Việt Nam, các ngân hàng được ghi nhận khoản lãi dự thu (chưa thu được) vào lợi nhuận, dẫn tới số liệu tăng trưởng “ảo”. Thời gian qua, các ngân hàng công bố số lợi nhuận cả nghìn tỷ đồng, song phần lãi dự thu rất lớn, lên tới hàng chục phần trăm thì không phản ánh đúng lợi nhuận làm ra.

Trên thực tế, lãi dự thu có thể nhìn thấy rõ nhất ở những khoản tín dụng cấp cho dự án bất động sản, xây dựng, điện, cao su, cà phê… có thời gian vay vốn kéo dài 2-10 năm, thậm chí 15-20 năm. Đơn cử, báo cáo tài chính của một doanh nghiệp bất động sản ghi nhận khoản trả lãi vay ngân hàng năm 2013 là 18%/năm, sau đó, lãi suất vay giảm dần về 15%/năm, 13%/năm… Doanh nghiệp được cơ cấu lại nợ xấu, giảm lãi song khả năng trả nợ vay vẫn còn khó khăn, điều này khiến cho ngân hàng đành phải ghi nhận vào khoản lãi dự thu.

Hiện nay, còn nhiều ngân hàng hạch toán khoản lãi dự thu lớn và đang ngày càng lớn lên rất đáng ngại. Theo quy định, ngân hàng phải thực hiện trích dự phòng rủi ro lãi dự thu hoặc lãi không thu được. Nói cách khác, quy mô lãi “ảo” càng tăng sẽ gây rủi ro như khối nợ xấu và đe doạ lợi nhuận các ngân hàng. Dòng tiền bị mắc kẹt trong lãi dự thu sẽ rất vất vả thu hồi, hoặc tình huống xấu nhất là mất trắng.

Tóm lại, lợi nhuận của nhiều ngân hàng năm 2015 được các ngân hàng công bố thời gian vừa qua khá cao, song cũng không ít trường hợp công bố số liệu chưa trích lập dự phòng rủi ro cho nợ xấu theo quy định của pháp luật. Bên cạnh đó, các ngân hàng cũng đang lên kế hoạch cho việc tăng vốn điều lệ theo lộ trình mà NHNN đã đề ra. Hơn nữa, trong phần lớn lợi nhuận của các ngân hàng đang chứa đựng một tỷ lệ rất lớn về dự thu lãi của các khoản cho vay trung dài hạn, đây là rủi ro rất lớn không thua gì so với các rủi ro đã và đang xảy ra với gánh nặng nợ xấu mà hệ thống ngân hàng đang gánh. Tất cả các lý do này sẽ khiến cho cổ đông mong mỏi cổ tức năm 2015 được chia cao hơn sẽ phải thất vọng bởi ngân hàng không dễ gì chia lợi nhuận như họ công bố.