Xuất khẩu gạo phẩm cấp thấp: Cảnh báo 'sập bẫy' Trung Quốc

Bỏ tư duy lúa năng suất cao, giá rẻ

Trong số hơn 2,1 triệu tấn gạo xuất khẩu trong 5 tháng đầu năm, Trung Quốc tiêu thụ lúa gạo Việt Nam lớn nhất, với thị phần khoảng 35%. Thực tế, nhu cầu lúa gạo từ Trung Quốc rất lớn, nhưng từ giữa năm ngoái đến nay, Trung Quốc siết chặt việc nhập khẩu gạo qua biên giới với Việt Nam, khiến xuất khẩu gạo trong nước gặp khó khăn, rủi ro, khó lường. Thậm chí, năm ngoái, nhiều hợp đồng đã ký qua chính ngạch cũng bị hủy bỏ.

Bà Nguyễn Thị Bích Vượng, Giám đốc Cty TNHH Thương mại Xuất Nhập khẩu Hưng Thịnh (Lào Cai)- một DN chuyên xuất gạo tiểu ngạch qua Trung Quốc cho biết, khoảng 3 tháng đầu năm, thi thoảng xuất được vài chuyến. Từ đầu tháng 4 lại đây, Trung Quốc lại “làm căng”, không đi được lô nào, hàng nghìn tấn gạo nằm “chết dí” trong kho. Bà Vượng nói: “Chúng tôi đang lo nếu gạo chất đống, trả tiền lãi ngân hàng đã chết, mùa mưa tới gần nguy cơ ẩm mốc, xuống cấp, gạo mất giá còn chết nữa”.

Ông Phạm Quang Diệu, Kinh tế trưởng của Cty CP Phân tích và Dự báo Thị trường Việt Nam (Agromonitor)- chuyên gia lúa gạo cho biết, giá gạo nước ta thấp vì DN xuất khẩu gạo Việt Nam đang phải đối mặt với người mua quyền lực- là những tập đoàn xuất khẩu hàng đầu thế giới chi phối về giá xuất khẩu. Đây là những tập đoàn có doanh thu 60-70 tỷ USD/năm, DN Việt Nam gần như không thể cạnh tranh với họ.

Trong khi đó, lâu nay gạo Việt Nam chủ yếu xuất sang các thị trường truyền thống như Philippines, Malaysia, Indonesia và Trung Quốc; phần lớn là gạo phẩm cấp thấp. Ông Diệu cho rằng: “Chúng ta đang rơi vào cái bẫy bán gạo phẩm cấp thấp, thanh toán rất rủi ro với Trung Quốc. Trung Quốc không bao giờ công bố con số thực về nhu cầu nhập bao nhiêu gạo. Dù cần rất lớn, nhưng số liệu họ đưa ra nhỏ. Họ không dại gì phải công bố nhập nhiều vì bất lợi cho họ về giá cả, thị trường. Năm ngoái, Trung Quốc nhập tiểu ngạch của Myanmar 1 triệu tấn, duy trì tình trạng đó để hưởng lợi, chứ không làm xuất khẩu chính ngạch”.

Ông Diệu cho rằng, dù xuất gạo nhiều sang Trung Quốc, nhưng ít DN hiểu được thị trường này, các thông tin chỉ dừng lại ở cửa khẩu. Trong khi đó, đội ngũ bán hàng chỉ thông thạo tiếng Anh, tiếng Trung hạn chế. Theo ông Diệu, để thoát khỏi “bẫy” gạo phẩm cấp thấp, Việt Nam cần phải tăng sản xuất gạo thơm, chất lượng cao, tạo sức cạnh tranh, có thể xuất đi nhiều thị trường, phân tán rủi ro. Nhà nước cần có chiến lược, chuyển đổi cơ cấu gạo xuất khẩu khoảng 2-3 triệu tấn gạo thơm sẽ có lợi cho gạo xuất khẩu nước ta.

Còn ông Nguyễn Văn Nam, nguyên viện trưởng Viện Nghiên cứu Thương mại (Bộ Công Thương) cho rằng: Muốn gạo xuất khẩu giá tốt, cần nâng cao chất lượng hạt gạo, bỏ tư duy thích trồng lúa năng suất cao, nhiều tấn nhiều tạ của người nông dân, thích mua gạo giá rẻ của DN. “DN kinh doanh phải đi khai thác, tìm hiểu thị trường xem họ cần loại gạo gì để về liên kết nông dân sản xuất, chứ không phải đi mua thóc rẻ của dân để bán rẻ cho thị trường dễ tính khi họ cần mua gấp”- ông Nam nói.